Bu yazı, 31 Temmuz 2017’de yani 2 yıl önce yayınlandı. Yazıda öngörülenler
bugün gerçekleşmiş durumdadır. Bunu göstermek için herhangi bir ekleme ya da
çıkarma yapmadan aynısıyla yeniden paylaşıyoruz.
2016 itibariyle Türkiye’nin borcu; 421 milyar doları dış, 269 milyar doları
iç olmak üzere toplam 690 milyar dolara ulaştı. Bu borcun ulusal gelire oranı
yüzde 50’yi buluyor. Bu oran Türkiye’yi, dünyada ulusal gelirine göre en borçlu
ülkelerden biri haline getiriyor. Borç o denli büyük ki, üretimsizliğin yol
açtığı gelir düşüklüğü sürdüğü sürece, ne bugün ne de gelecekte ödenebilir.
Ödenemeyen borçlar için alacaklıların neler yapabileceği, Osmanlı’nın son
döneminde yaşayarak görüldü. Belli ki, benzer uygulamalar yine görülecek. Ekonomik
sorunların ağırlaştığı günümüz ortamında, yabancı ortaklı şirketlerin
yap-işlet-devret modeliyle yaptığı 53,7 milyar dolarlık 211 projeye 130 milyar
dolar Hazine garantisi verildi. Yalnızca 18 şehir hastanesine devletin
ödeyeceği kira bedeli 30 milyar dolar. Hazine, Avrasya Tüneli, Osmangazi
Köprüsü ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde; geçmeyen
araçlar için işletmeci şirketlere, 2017’nin ilk 4 ayında 803 milyon TL
ödeyecek. Bugünkü durumun sürmesi halinde, yıl sonunda işletmeci firmalara 2
milyar 410 milyon TL ödenecek. Bu miktar, Osmangazi Köprüsü’nün yapım
bedeli kadar bir paradır.
Halka Söylenen
Halkın önemli bir bölümü, yap-işlet-devret yöntemiyle yaptırılan yol ve
köprüleri borçlanma olarak görmüyor. Ekonomik sorunların ağırlaştığı bir
dönemde gerekli olup olmadığını da sorgulamıyor. Onlara; devlet hazinesinden
para çıkmadığı, yatırımları şirketlerin gerçekleştirdiği, bedelin hizmeti alan
kullanıcılar tarafından ve uzun yıllara yayılarak ödeneceği söyleniyor.
İşin gerçeğini öğrenip değerlendirmeyen insanlar, doğru
gibi görünen bu tür söylemlere kolayca inanıyor. Yol ve köprüleri, halkın refahı
için yapılan yatırımlar olarak görüyor. Böyle
olunca da, bunları yaptıranlara şükran duyguları besliyor, onları destekliyor. Oysa,
konu; Türkiye’nin içinde bulunduğu koşullar, üslenilen yükümlülükler, ödemenin
biçim ve miktarıyla birlikte ele alındığında, söylenenlerin gerçeği
yansıtmadığı ortaya çıkıyor.
Gerçekler
Yabancı ortaklı şirketlerin yap-işlet-devret yöntemiyle yaptığı 53,7
milyar dolarlık 211 projeye, bu güne dek 130 milyar dolar Hazine garantisi
verildi. Bu garantiyi, yatırımı kullanacak olan Türk halkı, olmazsa devlet
üslenmiş durumda. 690 milyar dolarlık borç ödenmeyi beklerken, sürekli olarak
borçlanılmakta ve yeni borç almak için ülkeyi ayakta tutan ekonomik varlıklar
ortaya sürülmektedir. Yapılanlar, kısaca budur.
Yap-işlet-devret yatırımlarında, “geçiş ücreti”, “kullanım payı” gibi
tanımlarla halktan alınan bedel, adı konmamış bir dolaylı vergidir. Devlet, ulusun tümünü temsil eden bir örgüttür;
geliri halkın ödediği vergilerle oluşur. Bu nedenle, “şirket yapıyor halk kullandıkça ödüyor,
devlet para ödemiyor” türünden açıklamaların geçerliliği yoktur.
Ülkenin borcunu, ister devlet ödesin, ister dolaylı vergi olarak doğrudan halk
ödesin; biçim ne olursa olsun sonuçta ödemeyi yapacak olan her zaman halktır.
Bugün, halkın bir bölümü, kullanmadığı yollar ve köprülerle övünç duyuyor ama
bu gerçeği bilmiyor. Nasıl bir yükün altına sokulduğunun farkında değil.
Bir Tünel İki Köprü
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın Araç Geçiş Raporu’nda açıklanan veriler, köprü geçişlerindeki
zararı ortaya koyuyor. Rapor; Yavuz
Sultan Selim ve Orhangazi Köprüleri ile Avrasya
Tüneli’ndeki araba geçişlerinin, şirketlere verilen geçiş garantilerinin,
büyük farklarla altında kaldığını gösteriyor.
Avrasya Tüneli’nde, günlük 68 bin araç geçiş
garantisi verilmişken, ilk 5 ayda ortalama 34 bin geçiş olmuş. Geçmeyen günlük
34 bin aracın bedelini Hazine, yani halk ödeyecek.1
Osmangazi Köprüsü’nde, günlük 40 bin araç geçiş
garantisi verilmişken, günlük ortalama 14 bin araç geçişi olmuş. Geçmeyen
günlük 26 bin aracın bedelini Hazine yani halk ödeyecek.2
Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde, günlük 135 bin araç geçiş
garantisi verilmişken, günlük ortalama 38 bin araç geçişi olmuş. Geçmeyen
günlük 97 bin aracın bedelini Hazine yani halk ödeyecek.3
Uzmanlar, Mart 2017’de İhalesi yapılan Çanakkale Köprüsü’nün
geçiş sayılarının, gerçekçi olmadığını ve bu köprülerden daha fazla açık
vereceğini söylüyor.
Zarar
Avrasya Tüneli ile Orhangazi ve Yavuz
Sultan Selim Köprülerinde; 2017’nin ilk 4,5 ayında, öngörülen araç geçiş
sayısına ulaşılamadığı açıklandı. Bu nedenle, Hazine’nin geçmeyen araçlar için,
yalnızca bu süre için, şirketlere 803 milyon TL ödeyeceği bildirildi. Geçişler
bu biçimde sürerse (daha da azalacağı yönünde öngürüler vardır); yıl sonunda
şirketlere 2 milyar 410 milyon TL ödenecektir.4
Osmangazi Köprüsü’nün maliyetinin 2 milyar 355 milyon TL olduğu
düşünülürse, fazladan ödenen bedelin büyüklüğü anlaşılacaktır. Açık olarak
görülen, her yıl bir Osmangazi Köprüsü fazladan şirketlere ödenecektir.
Zarar böyle devam ederse, 15 yıl olan kullanım süresince 15 yeni köprü yapmış
gibi ödeme yapacağız. Bir başka deyişle, 15 yeni köprü yaptıracak parayı,
hiçbir karşılık almadan yabacı ortaklı şirkerlere ödeyeceğiz. Köprüyü kullanan
halkın ödeyeceği geçiş ücreti bunun dışındadır. Bir de onu ödeyeceğiz.
Recep Tayyip Erdoğan; “köprü karşıtları
karşılarında beni bulur”5
diyor ama bu “korkutucu”! söylem,
acı gerçeği değiştirmiyor. Türkiye, yap-işlet-devret’lerle altından
kalkması olanaksız bir yükün altına girmiş durumda.
Başka Yap-İşlet-Devret’ler
Devletin almadığı hizmete karşı bedel ödemesi, İstanbul’a su sağlayacak Yuvacık Barajı’yla başladı. Hazine
garantisi nedeniyle devlet, almadığı
suyun bedeli olarak şirkete yılda 220 milyon dolar ödüyor. Bu ödeme 13 yıl
sürecek.6
Benzer durum doğalgazda yaşandı. Devlet, almayı taahhüt etmesine karşın
kullanmadığı doğalgaz için Rusya, İran ve Azerbaycan’a üç yılda 2 milyar 999
milyon lira ödedi.7
Ankara Esenboğa, Milas-Bodrum ve Zafer Bölgesel Havalimanı’nda
garanti edilen yolcu sayılarına ulaşılamadığı için, işletmeci şirketlere bu
güne dek 37,9 Milyon Euro ödeme yapıldı.8
DİPNOTLAR
1 “Osmangazi Köprüsü’nde Devletin Zararları
Büyüyor”, www.birgun.net
2 a.g.g.
3 a.g.g.
4 a.g.g.
5 “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan:
Karşısında beni bulur”, www.hurriyet.com.tr
6 “İSKİ’den Yuvacık Barajı’nın İçyüzü”
m.haber7.com
7 “Alınmayan Gaza 2,99 Milyar Lira Ödendi”,
www.m.haber7.com
8 “Yap, İşlet, Zarar Et; Devlet Ödesin” www.gazeteport.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder