AKP VE ÖZELLEŞTİRME

Maliye Bakanı Naci Ağbal, 13 Mart 2018 günü Meclis’te yaptığı konuşmada, 2003’den 2018’e dek 15 yılda yani AKP döneminde satılan kamu mal ve işletmelerinin sayısını açıkladı. Açıklamaya göre; 101 sanayi kuruluşu 10 liman, 90 elektrik santrali, 40 işletme, 11 otel/sosyal tesis, 3 bin 703 taşınmaz, 37 maden sahası, 3 gemi, 6 bin 808 kalem makine-teçhizat, 155 adet isim hakkı, marka ve araç muayene hizmeti elden çıkarılmış.^(x)

Ülke Pazarlamak

Recep Tayip Erdoğan, Başbakan olduğu dönemde, Cevahir İş Merkezi’ni açarken gazetecilere şunları söyledi: “Yatırım için dünyanın tüm girişimcileriyle tek tek ve her yerde görüşürüm. Bakanlarıma da her yerde görüşmelerini tavsiye ederim. Çünkü ben ülkemi adeta pazarlamakla mükellefim”.¹

Erdoğan özelleştirme uygulamalarının hız kazandığı 2005 yılında, özelleştirmeyle ihanet kavramlarını birleştiren bir konuşma yaptı ve şunları söyledi: “Ekonomi mükemmel gidiyor… Özelleştirme yapmazsak halka ihanet etmiş oluruz… Erdemir’i yabancılara söz verdim, yerli firma olmaz”.²

“Kar Eden Kuruluşlar Kolay Satılıyor”

Metin Kilci, 2003-2009 yılları arasındaki Özelleştirme İdaresi Başkanlığı yapmış bir kişidir. Başkanlığı dönemindeki 6 yılda, 1986-2014 arasındaki 28 yılda yapılan tüm özelleştirmelerin yüzde 52’sini gerçekleştirdi. PETKİM, Seydişehir Alüminyum, TÜRK TELEKOM, TÜPRAŞ, Başak Sigorta, ERDEMİR, ETİBakır, ETİ Gümüş, Elektrik Dağıtımı, ETİ Krom gibi stratejik KİT’ler önemli limanlar onun döneminde satıldı.³

Metin Kilci, gazetecilerle görüşürken; yaptığı işin doğruluğundan kuşku duymadığını ancak kendisine yöneltilen eleştirilere üzüldüğünü söyledi. Oğlu bile, ona “baba sen vatan haini misin?” demiş. Bir arkadaşı, Kilci’yi televizyonda görünce babasına, “baba sen bu vatan hainiyle hala konuşuyor musun” diye sormuş. Bunları, Kilci kendisi anlatıyor.⁴

Metin Kilci, Seydişehir Alüminyum yok pahasına satıldığı günlerde, Seydişehir halkı çoluk çocuk sokağa dökülmüşken şu sözleri söylemişti: “Bir ya da birkaç yıllık kârına satılıyor diye özelleştirmeden vazgeçmeyeceğiz. Üstelik kâr eden kuruluşlar daha kolay satılıyor. Özelleştirme, çalışma potansiyelinden başka bir şeyi olmayan kuruluşların satılmasından ibaret değildir”.⁵

AKP ve Özelleştirme

Özelleştirmelerin gerçek uygulayıcısı AKP oldu. Türkiye’de yapılan özelleştirmelerin yüzde 88’ini bu partinin oluşturduğu hükümetler yaptı. Satılanların içinde, Türkiye’nin üretim gücünün önemli bir bölümünü oluşturan büyük sanayi kuruluşları da vardı.

Satılan taşınmazlar içinde; büyük kentlerde değerli arsalar, limanlar, akarsu santralleri, lüks oteller (İzmir Efes, İstanbul Tarabya, Bursa Çelik Palas), depolar, v.b. bulunmaktadır.⁶

Kamu Malı Ticareti; Alıp Satmak

Kar edenler başta olmak üzere işletmeler, düşük bedellerle satıldı. İlk ödemenin önemli bölümünün, satılan işletmenin parasıyla yapılması ortak özellik durumundaydı. Alıcılar, genel bir tutum olarak; aldıklarını bir süre sonra daha yüksek bedellerle başkalarına sattılar.

Örneğin, 16 alkollü içki işletmesi, stokları ve tüm varlıklarıyla 2004 yılında 292 milyon dolara satıldı. Alıcı firma MEY İÇKİ adını verdiği şirketi 2 yıl sonra 2006’da 810 milyon dolara sattı. Alıcı bu kez, Texsas Pasific Group adlı Amerikan ortak girişimiydi. Texsas Pasific, MEY İÇKİ’yi 5 yıl kullandı ve 2011 yılında İngiliz Diageo şirketine 2 milyar yüz milyon dolara sattı.⁷

‘Sudan Ucuz’ Satışlar

Fruko-Tamek’in yüzde 36 hissesi, 1.7 milyon dolara satıldı. Alıcı firma, bu hisseleri iki yıl sonra 100 milyon dolara sattı.⁸

Başarılı bir madencilik şirketi olan KÜMAŞ, 108 milyon dolara satıldı. Oysa KÜMAŞ’a maden rezervleriyle birlikte 182 milyon dolar değer biçilmişti.⁹

Orman ürünleri işletmesi ORÜS, satış için biçilen değer 87.5 milyon dolarken 19.2 milyon dolara satıldı.¹⁰

SEKA Balıkesir İşletmesi 1.1 milyon, Amasya Şeker 1.25 milyon dolara satıldı. Üretim yapan bu iki işletme, İstanbul’da ortalama bir daire fiyatına satılmıştı.

12 termik santralin işletme hakkı, 20 yıllığına ve 1.6 milyar dolar karşılığında “özelleştirildi”. Santralların yıllık kârı 750 milyon dolardı. Santrallar iki yıllık kârına karşılık 20 yıllığına elden çıkarıldı.¹¹

Petrol Ofisi Anonim Şirketi (POAŞ), 1.26 milyar dolara satıldı. Borsa değeri 4 milyar 521 milyon dolar olan POAŞ’ın bankalarda 379 milyon dolar parası vardı. O parayla birlikte satıldı.¹² 1709 istasyonu olan bu büyük işletme, 2017 yılında 1.62 milyar dolara Hollandalılara satıldı.¹³

TEKEL

Her yıl yüksek kar eden ve hazineye önemli oranda kaynak aktaran TEKEL, gerçekten “çöpüne kadar” satıldı. İlk satış alkollü içkiler bölümünde oldu. 16 alkollü içki işletmesi, stokları ve tüm varlıklarıyla 2004 yılında 292 milyon dolara satıldı. Alıcı firma MEY İÇKİ adını verdiği şirketi 2 yıl sonra 810 milyon dolara Texsas Pasific Group’a sattı. Texsas Pasific, MEY İÇKİ’yi 5 yıl kullandı ve 2011 yılında İngiliz Diageo şirketine tam 2,1 milyar dolara sattı.¹⁴

TEKEL Sigara’yı bir milyar 710 milyon dolar teklif veren İngiliz Brıtısh American Tobacco şirketi aldı. Bu satışla birlikte; altı büyük ve modern fabrika, 110 yaprak tütün işletmesi, 84 pazarlama müdürlüğü, 19 alkollü içki üreten tesis, 10 tuz işletmesi, 1 kibrit fabrikası, 1 ambalaj fabrikası, 1 viskoz fabrikası yabancıların mülkiyetine geçti.¹⁵

Eti Holding

Eti-Gümüş, 20,6 milyon doları peşin ödenme koşuluyla 41,2 milyon dolara satıldı. Sözleşme tarihinde, kasasında; 17,9 milyon doları nakit, 2,67 milyon doları gümüş stoğu (11 ton) olmak üzere 20,6 milyon dolarlık taşınır değeri vardı. Eti-Gümüş, peşin ödeme miktarı kadar olan bu değerle birlikte satıldı...¹⁶

Stratejik önemi olan Eti Holding’in diğer kuruluşları; Eti-Elektrometalurji, Eti Krom ve Eti Bakır’daki uygulamalar ayrımlı değildi. Eti-Elektrometalurji, 6.1 milyonu peşin 15,3 milyon dolara satıldı. Kasasında 2 milyon dolar nakit, işletmede 3,4 milyon dolarlık stoğu vardı. 58.1 milyon dolara satılan Eti Krom’un, yalnızca bir yıllık ihracatı 60 milyon dolardı.¹⁷ 13,2 milyon dolar peşinatla satılan Eti Bakır’a, devlet işçi ödemesi adı altında 5,06 milyon dolar aktarmıştı.¹⁸

Alıcı firma, Eti-Metalurji’yi almak için para ödemediği gibi üstüne para almıştı.¹⁹ 13,2 milyon dolar peşinatla satılan Eti Bakır’a, devlet yine işçi ödemesi adı altında 5,06 milyon dolar aktarmıştı.²⁰ Eti Krom, 29,025 milyon dolar peşinatla satılırken kasasında 18,9 milyon doları bulunuyordu.²¹

Türkiye’de “birincil aliminyum üreten tek kuruluş” olan Eti Seydişehir Aliminyum, tüm mal varlığı ve maden rezerviyle birlikte 305 milyon dolara satıldı. Mühendis odaları, sendikalar ve Seydişehir halkı, Eti Aliminyum’un özelleştirilmesine şiddetle karşı çıktı. Kuruluş, 2004’de 26,5 milyon dolar kâr etmişti.²²

Satıştan bir süre önce alınan bir kararla Oymapınar Elektrik Santralı Eti Aliminyum’a devredilmişti.²³ Oymapınar Barajı bu bedelin içindeydi.

İletişim

Ulus-devlet yapısı için stratejik önemi bulunan Telekom’un, karar yetkisine sahip yüzde 55’lik hissesi, ilerde devleti dolandırıp kaçacak olan Lübnanlı bir şirkete satıldı.

Yüzde 20’si peşin, kalanı beş yılda eşit taksitle ödenecekti. Telekom’un yalnızca 2005 karı 3.3 milyar dolardı²⁴ ve satış günü kasasında 1,64 milyar dolar nakit parası vardı.²⁵ Alıcı firma, 1 milyar 310 milyon dolar tutan peşinatı, Telekom’un kendi parasıyla karşılıyor, üste de 330 milyon dolar almış oluyordu.

Fabrikalar, Oteller, Daireler, Gemiler

İşletmeler: PETKİM 2.05 milyar, İzmir Limanı 1.27 milyar, ERDEMİR 2.9 milyar (%46), SEKA Aksu İşletmeleri 3,5 milyon, TÜPRAŞ 4.14 milyar (%51), 21,8 milyon, TÜPRAŞ 453,9 milyon dolar.

Oteller: Emekli Sandığı İstanbul Hilton Oteli 255,5 milyon, E.S.İzmir Büyük Efes Oteli 121,5 milyon, İstanbul Ataköy Otelcilik 62,7 milyon, E.S.İstanbul Tarabya Oteli 145,3 milyon, E.S. Bursa Çelik Palas 38,9 milyon (emlakçılar bu otellerin arsa değerlerinin çok daha yüksek olduğunu söylüyor).

Deniz Ulaşım Araçları; Türkiye Denizcilik İşletmeleri (TDİ) Karadeniz Yolcu Gemisi 4,2 milyon, TDİ Ankara Feribotu 2,5 milyon, TDİ Samsun Feribotu 2,5 milyon, TDİ Turan Emeksiz Yolcu Gemisi 0,1 milyon (yüzbin dolar), İstanbul Şehir Hatları Hiz. Tüm gemiler 21,8 milyon dolar.

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, özellikle arsa ve daire satışlarına yönelik ayrıntılı bilgi vermemekte, başvuruları yanıtsız bırakmaktadır. Bunun nedeni, satış bedellerinin düşüklüğü ve alanların bilinmesinin istenmesi olabilir. Her nasılsa Bursa’da 3 dairenin, alanları değil ama satış bedelleri verilmiş; 32 360, 44 469 ve 48 439 dolar.²⁶

DİPNOTLAR

(x)  https://tr.sputniknews.com/ekonomi/201803131032604761-maliye-naci-agbal-ozellestirilen-kurumlar/

1     “ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005

2     a.g.g. 20.06.2005

3     Makine Mühendisleri Odası Basın Açıklaması, 09.06.2005 http//www.mmo.org.tr

4     www.mmo.org.tr

5     “AKP Hangi Yıl Ne Sattı”  www.turkomadia.org

6     “Telekom’da Özelleştirmenin Ardındaki Gerçekler” Erinç Yeldan, Cumhuriyet 06.07.2005

7     “ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005

8     “ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005

9    “KİT Sisteminin İktisadi Değerlendirmesi Nicel İrdeleme, Özelleştirme Sorunları ve Politika Seçenekleri-Özet Rapor” KİGEM 1997, sf.33

10    a.g.e. sf.34

11    “KİGEM Özet-Rapor” 1997, sf.32

12   "KİT Sisteminin İktisadi Değerlendirmesi Nicel İrdeleme, Özelleştirme Sorunları ve Politika Seçenekleri-Özet Rapor” KİGEM 1997, sf.33

13     “KİGEM Özet-Rapor” 1997, sf.32

14     “Petrol Ofisi Hollandalılara Satıldı”, www.sozcu.com.tr

15     Ali Rıza Aydın, www.odatv.com

16     Ahmet Atalıkwww.karabasan.net

17     “ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005

18     “Eti Krom’un Özelleştirilmesi Mahkemeye Taşınıyor” www.huriyet.com.tr

19     “ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005

20     a.g.g. 20.06.2005

21     a.g.g. 20.06.2005

22     a.g.g. 20.06.2005

23     Makine Mühendisleri Odası Basın Açıklaması, 09.06.2005 http//www.mmo.org.tr

24     www.mmo.org.tr

25     “AKP Hangi Yıl Ne Sattı”  www.turkomadia.org

26    “Telekom’da Özelleştirmenin Ardındaki Gerçekler” Erinç Yeldan, Cumhuriyet 06.07.2005