KÜRESELLEŞME VE ÜRETİMDE KARMAŞIK İLİŞKİLER

Ücret düşüklüğü ve işsizliğin artmasından etkilenen Amerikalı işçiler ve yerel yöneticiler, öfkelerini yabancı yatırımcılara yönelterek milliyetçi bir tavır içine girdiler. ‘Amerikan malı kullan ’ 1990’ların çarpıcısözü (sloganı) oldu. ABD başkanı, Cumhuriyetçi Parti ve birtakım önde gelen Amerikan şirketleri, bu çağrıya uymaya söz verdi. Ancak, asıl sorun, bu istek ne denli güçlü olursa olsun verilen sözün tutulmasının artık çok güç olduğuydu. Amerikalılar; arabalarda, radyo ve TV’lerde, beyaz eşyada, uluslararası ticarete konu olan pek çok üründe hangi malın Amerikan malı olduğunu artık bilmiyordu. California’da üretilen Toyata mı, Suziki ve Isuzu tarafından üretilip General Motor tarafından pazarlanan Geo Metro mu daha Amerikalı? Ford tarafından İngiltere’de üretilen Jaguar mı ya da Mazda tarafından Kentucky’de üretilen Ford Explorer mi yabancı araba?

“Yabancı Rekabet Biziz”

Bu gün ABD’nin yaptığı dışalımın bir bölümü, sermaye dışsatımladığı (ihraç ettiği) ülkelerdeki Amerikan fabrikalarından yapılmaktadır. ABD, gerçekte dışalım olmayan dışalımını, yatırım yaptığı ülkeye döviz ödemeden şirket içi ilişkilerle gerçekleştirmektedir. Örneğin, Bulova saatlerinin mekanizması İsviçre’de hazırlanıp Samoa adalarındaki Pago Pago’ya gönderilir, montaj orada yapılır. Amerikan Samoa’sından ABD’ne gümrüksüz giriş yapıldığı için saatler ABD pazarına buradan girer. Bulova’nın Yönetim Kurulu Başkanı; “Yabancı rekabeti alt ettik, çünkü artık yabancı rekabet bizdik.” ¹ derken, gerçeği bir tümceyle açıklamış oluyordu.

İşçi Sorunları

1980’li yıllarda Japon elektrikli araç şirketleri, toplam olarak 193 bin kişi çalıştırıyordu. Bunların 134 bin’i Doğu Asya ülkelerinin insanlarıydı. ² Japonya’da 1980 yılında yalnızca bir geçici işçi bulma şirketi varken, 5 yıl içinde sayıları 150’ye ulaştı. Bu şirketlerin bulduğu işler, büyük çoğunluğuyla, yoksul ülkelerdeki işçilere yönelik işlerdi. Gelişmiş ülkeler giderek daha çok işi, sendikasız ya da yarı zamanlı (part-time) çalışan işçilere kaydırdılar. 1980’lerin sonlarında ABD ve İsveç’teki tüm işlerin yüzde 25’i artık yarı zamanlı işlerdi ve bunların ücretleri şirket giderlerinin çok küçük bir oranını oluşturuyordu. ³

Üretimdeki coğrafya değişikliği en çok, değişikliğin öncülüğünü yapan ABD’yi etkiledi. 1950’de ABD’indeki çalışan nüfusun yüzde 33’ü, üretimle ilgili alanlarda çalışırken  bu oran, 1980’lerin ortasında yüzde 20, 1990’ların başında ise yüzde 16’ya düştü.⁴ ABD’de üretim azalıyordu.

1970’lerde General Elektrik, dış ülkelerde 30 bin kişiye düşük ücretli iş verirken, ABD’de ücretleri yüksek olan 25 bin Amerikalı’yı işten çıkardı. R.C.A., ABD’de 14 bin kişiyi işten çıkarıp, yurt dışında 19 bin kişiye iş verdi.

1990’larda Avusturalya, İrlanda ve İngiltere’deki işçiler, ABD’deki saat ücretinin yüzde 60’ını kabul ederlerken; Meksikalılar, Brezilyalılar ve Taylandlılar bu ücretin yüzde 10 ve yüzde 15’ine çalışıyordu.⁵

ABD’de 1980’lerin sonlarıyla 1990’ların başlarında 2.5 milyon iş olanağı ortadan kalkmıştı.⁶ Belli başlı şirketlerin işçi çıkarma sayısı 1990 yılında 300 bin, 1991’de 550 bin ve 1992 yılında 400 bin idi.⁷

İşten çıkarılmayan işçilerin ise ücretlerinde gerçek düşüşler yaşandı. 25-34 yaş kümesindeki işçilerin gerçek kazançlarında yüzde 25 düşüş görüldü. Bütün yıl tam gün çalışan 18-24 yaş kümesindeki çoğu lise mezunu işçiler içinde, 12 dolardan az kazananların oranı 1979’da yüzde 18 iken bu rakam 1989 yılında yüzde 40’a çıktı.⁸

“Amerikan Malı Kullan”

Ücret düşüklüğü ve işsizliğin artmasından etkilenen Amerikalı işçiler ve yerel yöneticiler, öfkelerini yabancı yatırımcılara yönelterek milliyetçi bir tavır içine girdiler. ‘Amerikan malı kullan’ 1990’ların çarpıcısözü (sloganı) oldu. ABD başkanı, Cumhuriyetçi Parti ve birtakım önde gelen Amerikan şirketleri, bu çağrıya uymaya söz verdi.

Ancak, asıl sorun, bu istek ne denli güçlü olursa olsun verilen sözün tutulmasının artık çok güç olduğuydu. Amerikalılar; arabalarda, radyo ve TV’lerde, beyaz eşyada, uluslararası ticarete konu olan pek çok üründe hangi malın Amerikan malı olduğunu artık bilmiyordu. California’da üretilen Toyata mı, Suziki ve Isuzu tarafından üretilip General Motor tarafından pazarlanan Geo Metro mu daha Amerikalı? Ford tarafından İngiltere’de üretilen Jaguar mı ya da Mazda tarafından Kentucky’de üretilen Ford Explorer mi yabancı araba?

Uluslararası Üretim

‘Amerikan malı kullan’ çalışımına (kampanyasına) katıldıklarını ve desteklediklerini açıklayan ABD başkanı Bush ve yardımcısı Quayle, tüm ekip çalışmalarında Teksas’ta üretilen faks ve San Jose’de üretilen bilgisayarları kullandıklarıyla övünüyordu. Ancak bu ürünleri üreten şirketlerin biri Japon diğeri Koreliydi.

Bush ve Quayle ekibi ‘Amerikan malı kullan’ çağrıları yaparken, Clinton’un çalışma bakanı Robert Reich ise şöyle söylemekteydi; “Bir Amerika’lı, General Motors’dan bir Pontiac Le Mans aldığında, bilmeden uluslararası bir anlaşmaya girer. General Motors’a ödenen 10.000 dolardan yaklaşık 3.000 doları işgücü ve montaj karşılığı Güney Kore’ye, 1850 doları teknik aksam (motorlar, şaft ve elektronik aksam) için Japonya’ya, 700 doları stil ve tasarım mühendisliği için Almanya’ya, 400 dolar küçük parçalar için Tayvan, Japonya ve Singapur’a, 250 doları reklamcılık ve pazarlama şirketleri için İngiltere’ye ve yaklaşık 50 doları da bilgi işlem için İrlanda ile Barbados’a gitmektedir. Kalan 4.000 dolardan az miktar Detroit’teki strateji uzmanlarına, New York’daki bankacı ve avukatlara, Washingtondaki lobicilere, ülkenin her yanındaki sigorta ve sağlık sektörü çalışanlarına ve dünya çapındaki General Motors hissedarlarına gitmektedir.” ⁹

Değişimi Kavramak

İnsanlık yeni bir yüzyıla girdi. Yaşamın sürekli akışı içinde, yüzer yıllık zaman dilimleri kuşkusuz herşeyi açıklamıyor. 21.yüzyıl belki on yıl önce başladı ya da 20.yüzyıl daha sürecek. Önemli olan zaman birimleri değil, süreçler ve etkileri. Köleci toplum bin, feodal toplum sekiz yüz yıl sürdü. Bu dönemlerde bir değil birkaç yüzyıl önemli bir toplumsal değişim olmadan geçti. Ancak, 20.yüzyıl kuşkusuz çok ayrımlı. On ya da yirmi yılda ortaya çıkan gelişmeler, birçok kişinin kavrayamayacağı kadar hızlı. Teknolojik gelişmeler, ülkeler arası ilişkiler, toplumsal dönüşüm ya da çözülmeler olağanüstü hızlanmış durumda. Kimilerine göre insanlık; varsıllığı, eşitliği ve evrensel barışı gerçekleştirecek altın çağa girmek üzere. Üretilen değerlerin dolaşımında küresel bir devrim yaşanıyor. Sınırlar önemini yitiriyor, insanlar tarihin hiç bir döneminde olmadığı kadar birbirlerine yakınlaşıyor, uluslararası bir uygarlık doğuyor.

Kimilerine göre ise; insanlar, yaşamsal gereksinimlerinin tutsağı olmadan, ruhlarının ezilmediği, özgür ve barışçı bir yaşam çevresini henüz yaratabilmiş değil. Yaşam koşullarından duyulan hoşnutsuzluk, gelecek umutlarını iyimser kılamıyor, insanları geçmişe özleme yöneltiyor. Dünyanın büyük bölümünde insanların yoksulluğu artıyor, az sayıdaki varsıl ülke, ayrıcalıklarını yitirmemek için her yolu deniyor. İnsanlık, tarihinde gördüğü en planlı ve en örgütlü sömürü altında.

Hangi görüş gerçeği açıklıyor? Her ikisi de doğru ya da her ikisi de yanlış mı? Yaşadığımız dönemin tarih açısından önemi nedir?... Kim ne derse desin, milyarlarca insanın yaşadığı ve gördüğü bir gerçek var; ekonomik ve politik gerilimlerin, çatışma ve savaşların, yoksulluğun, bozulan doğal çevrenin, insanlar üzerinde baskı oluşturduğu bir dönem yaşanıyor. Endüstriyel egemenlik ve politik nüfus alanları için çatışma, yeni bir yüzyıla girerken, hala dünyanın biçimlenmesini belirleyen kritik sorun durumunda. Tarih sanki yeniden yaşanıyor. 20.yüzyıl başlarken yaşanılan sorunlarla günümüz sorunları arasında temel bir ayrım görülmüyor. Yalnızca yöntem araç ve yoğunluk artışları sözkonusu. İnsanlar yüz yıldır, niteliği değişmeyen küresel işleyişin gelişen iç süreçlerini yaşıyor.

Geleceğin alacağı biçimi görebilmek için geçmişin doğru kavranması gerekiyor. 20 yüzyılı anlamadan, günümüzde doğru adım atmak ve kendi geleceğine egemen olmak olanaklı değil. Değişik biçimlerle dört imparatorluğun (Rus, Osmanlı, Avusturya-Macaristan, İngiltere) dağıldığı, sömürgecilik döneminin sona erdiği iki büyük dünya savaşının yaşandığı ve ulusal bağımsızlık savaşlarının olağanüstü hızla yayıldığı bir yüzyıl yaşandı. İnsanlık tarih boyunca ilk kez eşitlik üzerine kurulu bir ülke yaratmayı denedi. 300 yıldır dünyayı egemenliği altında tutan gelişmiş ülkeleri ilk kez, işgal ettikleri yoksul bir ülkeye boyun eğdiler. Teknolojik gelişim, silahlanma, süper güçler, uluslararası yakınlaşma, kültürel etkileşim, açlık ve çevre sorunları tarihin hiç bir döneminde, 20.yüzyıldaki yoğunlukta yaşanmadı. Bu yüzden 20.yüzyıl, zengin bir toplumsal dönüşüm “laboratuarı” oldu. Geçmişte yaşananların incelenmesi, bugün yaşanılan dünyayı tanımayı ve geleceğe yön vermeyi olanaklı kılacaktır.

DİPNOTLAR

1         “Global Reach” Barnet-Müller sf.420, ak. Richard J. Barnet-John Cavanagh “Küresel Düşler” Sabah Yay., sf.218

2         “Global Factory” Joseph Grunwald- Kenneth Flamm, 1985, sf.30, ak. a.g.e. sf.219

3         “Restructuring the Word Economy” Joyce Kolko, New York Pantheon 1988, sf.313, ak. a.g.e. sf.268

4         “Manufacturing Mattes” Stephen S.Cohen-Jonh Zysman, 1992, sf.344, ak. a.g.e. sf.219

5         “The Geography of the World Economy” Paul Knox-John Agnem, ak. a.g.e. sf.219

6         “The Roman Way” Edith Hamilton New York: W.W. Norton 1993 sf.178, ak. Lester C. Thurow “Kapitalizmin Geleceği” Sabah Yay., sf.22

7         “Roman Life and Society” John Matthews New York : Oxford University Press 1986, sf.752, ak. a.g.e. sf.22

8         “The Socond Industrial Divide” Michael J.Piore-Cherles F.Sebel New-York: Basic Books 1984, ak. a.g.e. sf.20

9         Wall Street Journal 5 Temmuz 1991, ak. a.g.e. sf.222