ŞEKERDE ÖZELLEŞTİRME; OLANLAR VE OLACAKLAR

Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi, aileleriyle birlikte sayıları 1 milyonu aşan pancar üreticisini güç duruma düşürecek. 25 bin fabrika işçisi ve Doğu’dan gelen 50-60 bin mevsimlik işçi işsiz kalacak. Orta Anadolu’dan büyük kentlere göç yoğunlaşacak. Türkiye, şekerde kendine yeter olmaktan çıkacak, dışa bağımlı duruma gelecek. Ucuzluğu nedeniyle nişasta kökenli tatlandırıcılara tanınan ayrıcalıklar genişletilecek. Gıda sanayinde kullanılan şeker tümüyle mısır şurubundan elde edilen tatlandırıcılara dayandırılacak… Nişasta bazlı şeker kullanımının artması, halk sağlığına zarar verecek. Hasta ve hastalıklar artacak. Zaten yetersiz olan ilaç ve hastane gereksinimi karşılanamaz duruma gelecek. Hastalar, sorunlarına giderek artan biçimde, tıp dışı çözümler arayacak.

Şeker ve Cumhuriyet

Cumhuriyet ilan edildiğinde, Türkiye’de şeker üretimi yoktu. Döviz yokluğundan ithal de edilemiyordu. Halk yaygın olarak ‘çayını üzümle içiyordu’.

Şeker üretimi, Cumhuriyet’in yöneldiği ilk işlerinden biri oldu. İlk iki yıl içinde Uşak ve Alpullu, 1933’te Eskişehir ve 1934’te Turhal Şeker Fabrikaları açıldı. Türkiye, 10 yıl içinde ulusal kaynaklara dayanarak şekerde kendine yeter bir ülke haline geldi.

1935 yılında; Sümerbank, İş Bankası ve Ziraat Bankası’nın ortaklığıyla Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TÜRKŞEKER) kuruldu. TÜRKŞEKER, Türkiye’nin şeker politikasına yön verdi ve bugüne dek 30 şeker fabrikası kurdu. Bu fabrikalardan üçü AKP tarafından özelleştirildi, şimdi 14 fabrika daha özelleştiriliyor.

‘TÜRKŞEKERİN’ Gücü

TÜRKŞEKER, Türkiye’deki 500 büyük firma içerisinde ilk 10’da bulunuyor. Çalışan sayısında üçüncü, öz sermaye büyüklüğünde beşinci, satış gelirinde yedinci, ihracatta dokuzuncu durumda. 27 fabrikası, 4 Alkol fabrikası, 6 makine fabrikası, 1 tohum işleme fabrikası 2 tarımsal işletmesi ve 1 araştırma enstitüsü var. Yılda, 3,1 milyon ton pancar şekeri üretiyor.¹

ABD, Kemal Derviş ve ‘Şeker Yasası’

Ecevit’in Başbakan olduğu 57.Hükümet, “ekonomik sorunları çözmek için”, Dünya Bankası’ndan Kemal Derviş’i yüksek yetkilerle Türkiye’ye getirdi. Derviş’in, “15 günde çıkarılacak” diye Hükümete dayattığı yasalar içinde ‘Şeker Yasası’ da vardı. Yasanın gerekçesinde; Türkiye’de şeker konusunda yarım asırlık güçlü bir istikrar varken, “şeker üretiminde, fiyatlandırılmasında ve pazarlamasında; yeni usul ve esaslar getirilerek piyasalarda istikrarın sağlanacağı” ileri sürülüyor; “ihtiyaç fazlası şeker üretimine son verilecek, Türk insanı daha ucuza şeker tüketecek ve bu nedenlerle şeker pancarı ekim alanları sınırlanacak, şeker fabrikaları özelleştirilecek”² deniyordu.

Şeker Yasası’nın kabul edildiği 2001 yılından sonraki 16 yıl içinde, pancar ekim alanları sınırlandı, şeker ithalatı yapıldı, uluslararası tekellere nişasta bazlı tatlandırıcı üretim ve ithal izni verildi. Altısını yargının durdurduğu 9 şeker fabrikası özelleştirildi.

Mucizevi Bitki; Şeker Pancarı

Şeker pancarı, ticari değerinden ayrı olarak çevre dostu bir bitki. Bir dekar şeker pancarının havaya verdiği oksijen, 6 kişinin 1 yılda tükettiği oksijene eş değer. Aynı alandaki yani bir dekardaki ormandan 3 kat daha çok oksijen üretiyor.

Şeker üretildikten sonra, atık olarak elde kalan melastan, ispirto ve etil alkol üretiliyor. Türkiye’de, 1938 yılında ispirtoyla başlayan üretim, bugün yılda 6 milyon litre etil alkol üretimine dek yükselmiştir.³

Etil alkol; alkollü içki üretiminde, maya sanayinde (hamur mayası, yemlik maya) boya ve lak üretiminde (çözücü ve çöktürme maddesi olarak), ilaç sanayisinde, parfümeride (deodorant, kolonya), sirke üretiminde, yakıt ve yakıt katkı maddesi (BİYOETANOL) üretiminde kullanılıyor.

Melas, ucuz olduğu için sitrik asit fermentasyonunda hammadde olarak da kullanılıyor. Sitrik asitten ise, gıda sanayinin vazgeçilmezi olan limon tuzu elde ediliyor.

Melas, sazan balıkçılığında ve kömür sanayisinde de kullanılıyor.

Şeker pancarı yaprakları; kurumadde, protein, selüloz ve ham kül içeriyor. Besin değeri yüksek olduğu için yem sanayisinde ve doğrudan hayvan besiciliğinde kullanılıyor.

Şeker Pancarı ve Melas Üretimi Düşüyor

Kemal Derviş’in Şeker Kanunu bugüne dek uygulandı. Şeker ve şeker pancarı üretimine sınırlama getirildiği (kota uygulandığı) için; TÜRKŞEKER’in melas üretimi büyük oranda azaldı. 2000 yılında 763 bin ton melas üretirken, 2011 yılında 350 bin ton üretti. Toplam üretimdeki payı 2002 yılında % 71 iken, 2015’te % 49 oldu.⁴

1998 yılında, 492 bin çiftçi şeker pancarı ekerken; 2016’ya gelindiğinde, pancar eken çiftçi sayısı 105 bine düştü. 1998 yılında, 501 bin hektar alanda pancar üretimi yapılırken bu miktar; 2014’te 290 bin hektara geriledi.⁵ 2000 yılında 18,8 milyon ton pancar üretilirken 2014’te 14,9 milyon ton üretildi.⁶

Nişasta Bazlı Şeker (Mısır Şurubu)

Nişasta Bazlı Şeker (NBŞ), mısır nişastasının kimyasal işlemlerden geçirilmesiyle elde edilen bir tatlandırıcıdır. Şeker denmesine karşın şekerden başka birşeydir. Doğal değil yapay bir sanayi ürünüdür.

İçinde üç farklı şeker molekülü bulunuyor. Nişasta bazlı şeker üretilirken nişasta parçalanarak glikoza, ardından glikoz da fruktoza dönüştürülüyor. NBŞ’in yüzde 90’ını insan sağlığına zararlı olan fruktoz oluşturuyor. Mısırın bünyesinde şeker olmadığı için, cıva dahil çeşitli kimyasallar kullanılarak nişasta tatlandırıcı haline getiriliyor.

Şeker Değil ‘Zehir’

NBŞ’nin; üretim maliyeti, taşıma ve depolama gideri pancar şekerinden daha düşük; tatlandırma gücü 2,5 kat daha yüksek. Bu nedenle ucuz. Ayrıca, nem çekme oranı az olduğundan, kullanıldığı gıda maddelerinin raf ömrü uzun oluyor. Gıda şirketleri, bu nedenle NBŞ bazlı tatlandırıcılara yöneliyor.

Yapay tatlandırıcıların insan sağlığına verdiği zarar, bilimsel kanıtlarıyla artık ortaya konmuş durumdadır. Bunlar biliniyor ama dünyaya yayılmış olan büyük şirketler, paranın gücüyle, özellikle bizim gibi azgelişmiş ülke yöneticilerine, isteklerini yaptırabiliyor. NBŞ tatlandırıcıları, insanlara verdiği zarara karşın henüz yasaklanabilmiş değil.

NBŞ’ler herşeyden önce, insanda tokluk hissi uyandırmıyor. Ne denli çok alınırsa alınsın, yeme istemi giderilemiyor. Bu da, her türlü hastalığa zemin hazırlayan aşırı şişmanlığa (obezite) yol açıyor. Mısır şurubu, vücudumuzu yağ üreten bir makineye dönüştürüyor. Kanserden kalp hastalıklarına, karaciğer yetmezliğinden şeker hastalığına kadar birçok kronik hastalığa yol açıyor.

Sağlık Bakanlığı Raporu

Sağlık Bakanlığı’nın, her biri alanında uzman 12 bilim insanına hazırlattığı raporda, nişasta bazlı şekerin zararlarını açıkça ortaya koyuyor. Hazırlatılan ama dikkate alınmayan raporun ilk saptaması, NBŞ’in insanlarda ‘yeme ve içme davranışlarını bozması’ oluyor. Bünyesinde yüksek oranda bulunan fruktoz, ‘insan metabolizmasında anarşiye’ neden oluyor. ‘Hipertansiyon ve kalp damar hastalıklarına’ yol açıyor. Sindirilmeden kana karıştığı için ‘karaciğerde yağlanma yapıyor’. İnsülin salgılatmadığı için ‘tokluk hissi hormonunu uyarmıyor’ ve aşırı yemeye neden oluyor. Üretim aşamasında cıva kullanılması, başlı başına bir tehlike oluşturuyor.⁷

NBŞ’ler, hipertansiyon ve kalp hastalıklarına bağlı olarak çoklu organ yetmezlikleri ve gözlerde önemli rahatsızlıklara neden oluyor.⁸

“Ulusal Beslenme Platformu”

Cargill Tarım ve Gıda San. Tic. AŞ; 2011 Martı’nda, NBŞ konusundaki yayınları nedeniyle Vatan gazetesine, avukatları aracılığıyla bir tekzip yazısı yolladı. Yazıda, Türkiye’deki 20 üniversiteden 55 ‘profesör’ün ‘Ulusal Beslenme Platformu’ adını vererek bir araya geldiği ve NBŞ konusunda açıklama yaptığı bildiriliyordu.

Neden ve nasıl bir araya geldiği belirtilmeyen ’55 profesör’, dünyanın birçok saygın sağlık kuruluşunun açıklamalarını yadsıyor ve NBŞ’i aklıyordu. ‘Profesörler’, “pancar şekeri ile NBŞ bileşenlerinin hemen hemen aynı olduğu, tüketim itibariyle bir fark olmadığı, NBŞ tüketiminin kansere neden olduğunu gösteren güvenilir bilimsel çalışmanın olmadığı, genel beslenme kurallarına uygun tüketildiğinde obeziteye yol açtığına ilişkin bir kanıt bulunmadığı”nı söylüyordu.⁹ Bu açıklama, uluslararası tekellerin gücünü gösteren bir örnekti.

Özelleştirme

Hükümet, Orta Anadolu’daki 14 şeker fabrikası için özelleştirme (satma) kararı aldı. Yapılan açıklamada, önceki Danıştay iptallerindeki gerekçelerin dikkate alınacağı ve buna göre ihale açılacağı belirtildi. Yani satmaya kararlılar.

Hükümet sözcüleri, fabrikaların satışına gerekçe olarak, devlete yani TÜRKŞEKER’e ait fabrikaların zarar ettiğini söylediler. Bu doğru değildi. Üretim yaptırılmayan 4 fabrika (Ağrı, Alpullu, Çarşamba, Susurluk) ayrı tutulursa 4 yıllık dönemde çalışan 21 şeker fabrikası 103,3 milyon TL kar elde etmişti.¹⁰

Hazırlanan özelleştirme sözleşmelerine göre, alıcılar ‘beş yıl boyunca’ yerli pancardan şeker üretimi yapacak ve fabrikalar 5 yıl süre ile üreticiden pancar alımını sürdürecek. Bu koşul, pancarla yapılacak şeker üretimini sonlandırmak için biçilen süreyi belirlemiş oluyor; 5 yıl. Öyle gözüküyor ki, şeker fabrikalarının geleceği; özelleştirildikten sonra üretimlerine son verilen; Et ve Balık Kurumu, Süt Endüstri Kurumu, Orman Ürünleri Sanayi AŞ.’ye (ORÜS) benzeyecek.

Gelinen Yer

Nişasta bazlı şeker, Kemal Derviş Türkiye’ye gelene dek üretilmiyordu. 2001’de çıkarılan ‘Şeker Yasası’yla buna izin verildi ve arkası geldi. Yüzde 5’le başlayan kota sürekli arttırıldı ve 2017 yılında Türkiye’de, bildirim dışı üretilenler ve kaçak olarak yurda sokulanlar hariç, 265 bin ton NBŞ üretildi.¹¹

Türkiye’nin şeker politikası, her alanda olduğu gibi karmaşa içinde. Ulusal pazar, uluslararası şirketlerin kullanımına açılıyor, yerli üretim yok ediliyor. Nişasta bazlı şeker kotaları sürekli arttırılıyor. Nişasta bazlı şeker üretimi artıyor, yüksek yoğunluklu tatlandırıcıların kullanım alanları genişliyor. Ülkeye giren kaçak şeker miktarı bilinmiyor. Basın, Bosna Hersek üzerinden yüksek miktarda nişasta bazlı şeker getirildiğini yazıyor. Şeker piyasasını düzenleyip denetleyen ‘Şeker Kurumu’, gerekçe gösterilmeden kapatılıyor. Düzenleme ve denetleme görevi, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bünyesinde kurulacak bir daire başkanlığına veriliyor.

Avrupa ülkelerinde NBŞ üretimine izin verilmezken, ABD’nde bile NBŞ üretimi azaltılıp pancar şekeri üretimi arttırılıyorken; Türkiye’de ters bir süreç yaşanıyor. Nişasta bazlı şeker üretimi artıyor pancar şekeri üretimi azalıyor. Hükümet, NBŞ kotasını 2015 yılında yüzde 15’ten yüzde 30’a çıkardı. Yani yüzde yüz arttırdı.¹²

Özelleştirmelerden Sonra Neler Olacak

Aileleriyle birlikte sayıları 1 milyonu aşan pancar üreticileri, daha da güç duruma düşecek. 25 bin fabrika işçisi ve Doğu’dan gelen 50-60 bin mevsimlik işçi işsiz kalacak. Orta Anadolu’dan kentlere göç yoğunlaşacak.

Cumhuriyet’in mirası olan kamu işletmeciliği ve onun toplumsal amaçları tümüyle ortadan kalkacak. Batı-Doğu arasındaki gelir farklılığının arası açılacak, kamu istihdamı düşecek, köyler boşalacak.¹³

Pancar üretimindeki düşüş, şeker açığı ortaya çıkaracak ve açık, şeker ithal edilerek kapatılmaya çalışılacak. Türkiye, şekerde kendine yeter olmaktan çıkacak, dışa bağımlı duruma gelecek. Ucuzluğu nedeniyle nişasta kökenli şekerlere tanınan ayrıcalıklar genişletilecek; gıda sanayide kullanılan şeker tümüyle mısırdan elde edilen tatlandırıcılara dayandırılacak.

Pancar üretimindeki düşüş, melas üretimini düşüreceği için; melasa bağlı yan ürün ve sanayiler ham madde sıkıntısına düşecek ve dışalıma yönelecek. Etil alkolün kullanıldığı alkollü içkiler, maya çeşitleri, boya ve lak ürünleri, yerli ürün ilaçlar, parfümeri çeşitleri,  sirke, yakıt ve yakıt katkı maddesi, gıda sanayi ürünleri pahalılaşacak.

Nişasta bazlı şeker kullanımının artması, halk sağlığına büyük zarar verecek. Hasta ve hastalıklar artacak, zaten yetersiz olan ilaç ve hastane gereksinimi karşılanamaz duruma gelecek. Hastalar, sorunlarına giderek artan biçimde, tıp dışı çözümler arayacak yani kaderlerine terk edilecek.

DİPNOTLAR

1    Kaynak:1- www.turkseker.gov.tr 2- Şeker Kanunu Tasarısı ve Gökhan Günaydın, T. Şeker Sektörü Analizi Sayfa:17’ den derlenmiştir.

2    www. hazıne. gov.tr

3    Şeker Pancarından Etil Alkole Uzanan Yol; www.iha.comtr

4    TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş. -TÜRKŞEKER- www.turseker.gov.tr

5    Türkiye’de Şeker Pancarı ve NBŞ Üretimi, www.zmo.org.tr

6    Şekerin Tadı Kaçtı; Cumhuriyet www.cumhuriyet.com.tr

7    ‘Şekerde Öyle Bir Oyun Oynanıyor ki Dinleri İmanları Para’,www.artıgercek.com.

8    “Nişasta Bazlı Şekerin Zararları”, www.muhendisbetinler.com

9    Nişasta Bazlı Şeker (NBŞ) Endüstrisinin Tekzibi: Pancar Şekeri ve NBŞ, www.dunya.com

10  OKAN GAYTANCIOĞLU, “Şeker Fabrikaları Zarar Etmiyor, Kar Ediyor”, chp.org.tr

11  Sektör Raporu 2017,www.turseker.gov.tr

12  Suçlu mu Yoksa Masum mu? İşte Nişasta Bazlı Şeker Hakkında Bilmeniz Gerekenler www.posta.com.tr Cargill’e Verilen Kota Artışı 2002-2016 Arasındaki 14 Yılda 1 Milyon 370 Bin Tona Ulaştı.(B) Cargill Zaferi: NBŞ kotaları ilk kez artırılmadı!, www.tarımdanhaber.com

13  TÜRKİYE’DE ŞEKER PANCARI VE NBŞ ÜRETİMİ; www.zmo.org.tr