Köprü, tünel ve otoyollarda, araç geçiş
ücretlerinde artış ABD tüketici endeksine (CPI) bağlanmış. Bu endeks, 2017-2018 için
yüzde 2,5 dur. Yani geçiş ücretleri, hem dolar olarak hem de Türk lirasının
değer yitimi nedeniyle artıyor. Araç geçiş garantileri yüksek tutulmuş.
Geçişler garantiyi karşılamıyor. ‘Alınmayan hizmet karşılığı’ adı
verilen uygulamayla, köprü ve otoyollardan geçmeyen araçlar için fazladan ödeme
yapılıyor. Avrasya Tüneli, Osmangazi ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nden
geçmeyen araçlar; 2018 bütçesine 6,2 milyar, 2019 bütçesine 4,5 milyar lira
ödenek kondu. Geçişler az, dolar artışı fazla. Bu nedenle, her yıl 2
Ocak’ta, Türk lirası olarak belirlenecek geçiş bedelleri yüksek oluyor/olacak.
Gelir düzeyi düşen insanlar, köprü ve yolları daha az kullanacak. Artmakta olan
tepkiyi azaltmak için, geçiş ücretlerindeki KDV yüzde 18’den yüzde 8’e
düşürüldü. Yani, hazine gelirinden köprülere dolaylı olarak yeni bir kaynak
daha aktarılmış oldu.
Yap-İşlet-Devret
Yabancı ortaklı şirketlerin
yap-işlet-devret modeliyle yaptığı 211 projeye, bugüne dek 130 milyar dolar
Hazine garantisi verildi. Yalnızca 18 şehir hastanesine devletin
ödeyeceği kira bedeli 30 milyar dolar.
Avrasya Tüneli, Osmangazi ve Yavuz
Sultan Selim Köprüsü’nden geçmeyen araçlar; (alınmayan
hizmet karşılığı) 2018 bütçesine 6,2 milyar, 2019 bütçesine 4,5 milyar lira
ödenek kondu. Araç geçiş sayıları, 2018’deki gibi olursa bu ödeneğin
yetmeyeceği görülüyor.
Üç proje
için 2016, 2017 ve 2019’da (2018 belli değil) toplam 8 milyar 371 milyon lira
garanti ödemesi yapılmış olacak. Bu tutar, 4 tane yeni Osmangazi Köprüsü demek.1
Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme
Bakanlığı’nın Araç Geçiş Raporu’nda açıklanan veriler, köprü
geçişlerindeki zararı ortaya koyuyor. Rapor; Yavuz Sultan Selim ve Osmangazi
Köprüleri ile Avrasya Tüneli’ndeki araba geçişlerinin, şirketlere
verilen geçiş garantilerinin büyük farklarla altında kaldığını gösteriyor.
Avrasya Tüneli
Avrasya Tüneli geçiş ücreti, (tek geçiş)
binek arabalarda 4, minibüslerde 6 dolar.2 Tünel, kent içi geçiş
olduğu için, ücreti gidiş-dönüş olarak hesaplamak gerekiyor. Yani, halka dönük
gerçek kullanım ücreti, binek arabalarda 8, minibüslerde 12 dolar. Geçiş
ücretleri, her yıl ABD Tüketici Fiyat Endeksine (CPI) uygun olarak
arttırılacak.
Tünel için, yılda 25.6 milyon geçiş garantisi verilmiş.
Ancak, 2017’de 15 milyon, 2018’de 17,5 milyon araç geçmiş.3 Geçmeyen
18,7 milyon aracın geçiş bedelini, devlet şirkete ödüyor.4
Geçiş yapan araçların tümü otomobil sayılarak 4 dolar
üzerinden hesap yapılırsa bile, KDV ve ABD Tüketici Endeks artışı ile birlikte
araç başına geçiş 5,08 dolar oluyor. Bu bedel geçmeyen araç sayısıyla
çarpılınca, 2017 ve 2018 yılı için devletin şirkete ödediği fazladan para 95
milyon dolar oluyor.5
Osmangazi Köprüsü
Osmangazi Köprüsü’nde günlük 40 bin yıllık 14,6 milyon araç
geçiş garantisi verilmiş. Köprü geçiş ücreti, araç başına 35 dolar. Buna KDV ve
Amerikan Tüketici Endeksi eklenince bedel, 2017 için 38.75 dolar oluyor.
Osmangazi Köprüsü’nün yatırım bedeli 1 milyar 140 milyon dolar.6
Osmangazi Köprüsü’nden, 2017’de günde 14 bin, yılda 5
milyon 110 bin araç geçmiş. Geçmeyen günlük 26 bin, yıllık 9,5 milyon aracın
bedeli 368 milyon dolar yapıyor. 2018’de ise 14,6milyon araç geçiş garantisine karşın 9.09
milyon araç geçmiş.7
Geçmeyen 5,51 milyon aracın bedeli 218,9 milyon dolar
tutuyor. İki yılda ödenen fazla para 568,9 bin dolar yapıyor. Bu parayı
Hazine yani halk ödüyor.8
Yavuz Sultan Selim Köprüsü
Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde geçiş ücreti otomobillerde 3,
kamyonlarda ortalama 15 dolar.9 KDV ve ABD Tüketici Endeks artışı
eklenince geçiş ücreti otomobillerde 3,72, kamyonlarda ortalama 18,6 dolar
oluyor.
Yavuz Sultan Selim
Köprüsü’nde, günlük 135 bin araç geçiş garantisi verilmişken, 2017’de 38 bin,
2018’de 37 bin araç geçiş yapmış.10
Geçmeyen günlük 97 bin, iki yıllık 72,5
milyon aracın bedelini yine Hazine yani yine halk ödüyor.11 Ödeme miktarı, 2017 ve 2018 için toplam 318 milyon 825 bin dolar.12
Uzmanlar, Mart 2017’de ihalesi yapılan
Çanakkale Köprüsü’nün geçiş sayılarının, gerçekçi olmadığını ve bu köprülerden
daha fazla açık vereceğini söylüyor.
Halkın Gözünde Köprüler
Halkın önemli bir bölümü,
yap-işlet-devret yöntemiyle yaptırılan yol ve köprüleri borçlanma olarak
görmüyor. Ekonomik sorunların ağırlaştığı bir dönemde gerekli olup olmadığını
da sorgulamıyor. Onlara; devlet hazinesinden para çıkmadığı, yatırımları
şirketlerin gerçekleştirdiği, bedelin hizmeti alan kullanıcılar tarafından ve
uzun yıllara yayılarak ödeneceği söyleniyor.
İşin gerçeğini öğrenip değerlendirmeyen
insanlar, doğru gibi görünen bu tür söylemlere kolayca inanıyor. Yol ve
köprüleri, halkın refahı için yapılan yatırımlar olarak görüyor. Böyle olunca
da, bunları yaptıranlara şükran duyguları besliyor, onları destekliyor. Oysa,
konu; Türkiye’nin içinde bulunduğu koşullar, üslenilen yükümlülükler,
ödemelerin biçimi ve miktarıyla birlikte ele alındığında, söylenenlerin gerçeği
yansıtmadığı ortaya çıkıyor.
Gerçekler
Yabancı ortaklı şirketlerin yap-işlet-devret
yöntemiyle yaptığı 53,7 milyar dolarlık 211 projeye, bugüne dek 130 milyar
dolar Hazine garantisi verildi. Bu garantiyi, yatırımı kullanacak olan Türk
halkı, olmazsa devlet üslenmiş durumda.
Türkiye, 586 milyar dolarlık borç yükü
altındayken, sürekli olarak borçlanılmakta ve yeni borç almak için ülkeyi
ayakta tutan ekonomik varlıklar ortaya sürülmektedir. Elde kalan devlet
işletmeleri, ‘Varlık Fonu’ adıyla bir anonim şirkete devrediliyor.
Yap-işlet-devret yatırımlarında,
‘geçiş ücreti’, ‘kullanım payı’ gibi tanımlarla halktan alınan bedel,
gerçekte adı konmamış bir dolaylı vergidir. Devlet, ulusun tümünü temsil
eden bir örgüttür; geliri halkın ödediği vergilerle oluşur. Bu nedenle, ‘şirket
yapıyor halk kullandıkça ödüyor, devlet para ödemiyor’ türünden açıklamalar
gerçeği yansıtmıyor.
Ülkenin borcunu, ister devlet ödesin,
ister dolaylı vergi olarak doğrudan halk ödesin; biçim ne olursa olsun
sonuçta ödemeyi yapacak olan her zaman vergi ödeyen halktır. Bugün, halkın bir
bölümü, kullanmadığı yollar ve köprülerle övünç duyuyor ama bu gerçeği
bilmiyor. Nasıl bir yükün altına sokulduğunun farkında değil.
Köprü-Otoyol Dışındaki
Yap-İşlet-Devret’ler
Devletin almadığı hizmete karşı bedel
ödemesi, İstanbul’a su sağlayacak Yuvacık Barajı’yla başladı. Hazine
garantisi nedeniyle devlet, almadığı suyun bedeli olarak şirkete yılda
220 milyon dolar ödüyor. Bu ödeme 13 yıl sürecek.13
Benzer durum doğalgazda yaşandı. Devlet,
almayı taahhüt etmesine karşın kullanmadığı doğalgaz için Rusya, İran ve
Azerbaycan’a üç yılda 2 milyar 999 milyon lira ödedi.14
Ankara Esenboğa, Milas-Bodrum ve Zafer
Bölgesel Havalimanı’nda garanti edilen yolcu sayılarına ulaşılamadığı için,
işletmeci şirketlere bugüne dek 37,9 Milyon Euro ödeme yapıldı.15
İki Köprü Bir Tünel
Alınmayan hizmete yani geçmeyen
araçlara, yatılmayan hastanelere ödenmek üzere, 2018 yılı bütçesine 6,2 milyar
lira kondu. Bu paradan, 570,6 milyon doları, yalnızca Orhangazi ve Yavuz Sultan
Selim Köprüleri ile Avrasya Tüneli’ne ödenecek. Bunun Türk lirası karşılığı
bugünkü kur ile (11.Ağustos 2018) 3,59 milyar liradır.
Ayrılan paranın yüzde 60’ı 2 köprü ve 1
tünele gidiyor. Geride daha Şehir hastanelerine ve başka yap-işlet-devret
yatırımlarına ödenmesi gereken zararlar var. Ayrılan paranın yetmeyeceği açık.
Geçişler Böyle Sürerse
Halkın alım gücündeki düşüş yani
yoksullaşma çok hızlı ve yaygın. Köprü ve otoyolları kullananların azalacağı
görülüyor. Bunu görmek için çok şey bilmeye gerek yok. Azalmayıp, bugünkü
düzeyde kalsa bile, ürkütücü bir gerçekle karşılaşılıyor.
Hazine’nin geçmeyen araçlar için,
şirketlere ödeyeceği fazladan para, yalnızca 2017 yılı için ve yalnızca 2
köprü, 1 tünel için 570, 6 milyon dolar. Osmangazi Köprüsü’nün yapım maliyeti
1,140 milyar dolar olduğu düşünülürse, devlet her iki yılda bir şirketlere bir
Orhangazi Köprüsü yaptırılacak kadar parayı fazladan ödeyecektir. Devretme
süresi 30 yıl olan bir yatırım için bu 15 Osmangazi Köprüsü demektir.
DİPNOTLAR
1 http://www.diken.com.tr/hane-halkindan-al-muteahhide-ver-2019da-4-5-milyar/
2 http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/gungor-uras/1-2-milyar---lik-avrasya-tuneli-2364614/
5 Avrasya Tüneli’nde de hedef tutmadı:
Devlet işletmeci firmaya 123 milyon lira verecek
https://www.birgun.net/haber-detay/avrasya-tuneli-nde-de-hedef-tutmadi-devlet-isletmeci-firmaya-123-milyon-lira-verecek-202226.html
6 OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ YATIRIM BEDELİ
https://emlakkulisi.com/guncel/osmangazi-koprusu-yatirim-bedeli
10 http://www.diken.com.tr/yeni-koprulerde-garanti-gecis-sayilari-tutmadi-hazine-1-76-milyar-lira-odeyecek/
11 CHP’li
Akar tünel ve köprülerden geçen araç sayısını açıkladı www.sozcu.com
12 https://odatv.com/3.-kopruden-buyuk-zarar-2104171200.html
13 “İSKİ’den
Yuvacık Barajı’nın İçyüzü”m.haber7.com
14 “Alınmayan
Gaza 2,99 Milyar Lira Ödendi”, www.m.haber7.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder