KÖPRÜ VE YOLLARDA HAZİNE ZARARI BÜYÜYOR

2016 itibariyle Türkiye’nin borcu; 421 milyar doları dış, 269 milyar doları iç olmak üzere toplam 690 milyar dolara ulaştı. Bu borcun ulusal gelire oranı yüzde 50’yi buluyor. Bu oran Türkiye’yi, dünyada ulusal gelirine göre en borçlu ülkelerden biri haline getiriyor. Borç o denli büyük ki, üretimsizliğin yol açtığı gelir düşüklüğü sürdüğü sürece, ne bugün ne de gelecekte ödenebilir. Ödenemeyen borçlar için alacaklıların neler yapabileceği, Osmanlı’nın son döneminde yaşayarak görüldü. Belli ki, benzer uygulamalar yine görülecek. Ekonomik sorunların ağırlaştığı günümüz ortamında, yabancı ortaklı şirketlerin yap-işlet-devret modeliyle yaptığı 53,7 milyar dolarlık 211 projeye 130 milyar dolar Hazine garantisi verildi. Yalnızca 18 şehir hastanesine devletin ödeyeceği kira bedeli 30 milyar dolar. Hazine, Avrasya Tüneli, Osmangazi Köprüsü  ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde; geçmeyen araçlar için işletmeci şirketlere, 2017’nin ilk 4 ayında 803 milyon TL ödeyecek. Bugünkü durumun sürmesi halinde, yıl sonunda işletmeci firmalara 2 milyar 410 milyon TL ödenecek. Bu miktar, Osmangazi Köprüsü’nün yapım bedeli kadar bir paradır.

Halka Söylenen

Halkın önemli bir bölümü, yap-işlet-devret yöntemiyle yaptırılan yol ve köprüleri borçlanma olarak görmüyor. Ekonomik sorunların ağırlaştığı bir dönemde gerekli olup olmadığını da sorgulamıyor. Onlara; devlet hazinesinden para çıkmadığı, yatırımları şirketlerin gerçekleştirdiği, bedelin hizmeti alan kullanıcılar tarafından ve uzun yıllara yayılarak ödeneceği söyleniyor.

İşin gerçeğini öğrenip değerlendirmeyen insanlar, doğru gibi görünen bu tür söylemlere kolayca inanıyor. Yol ve köprüleri, halkın refahı için yapılan yatırımlar olarak görüyor.  Böyle olunca da, bunları yaptıranlara şükran duyguları besliyor, onları destekliyor. Oysa, konu; Türkiye’nin içinde bulunduğu koşullar, üslenilen yükümlülükler, ödemenin biçim ve miktarıyla birlikte ele alındığında, söylenenlerin gerçeği yansıtmadığı ortaya çıkıyor.

Gerçekler

Yabancı ortaklı şirketlerin yap-işlet-devret yöntemiyle yaptığı 53,7 milyar dolarlık 211 projeye, bu güne dek 130 milyar dolar Hazine garantisi verildi. Bu garantiyi, yatırımı kullanacak olan Türk halkı, olmazsa devlet üslenmiş durumda. 690 milyar dolarlık borç ödenmeyi beklerken, sürekli olarak borçlanılmakta ve yeni borç almak için ülkeyi ayakta tutan ekonomik varlıklar ortaya sürülmektedir. Yapılanlar, kısaca budur.

Yap-işlet-devret yatırımlarında, “geçiş ücreti”, “kullanım payı” gibi tanımlarla halktan alınan bedel, adı konmamış bir dolaylı vergidir. Devlet, ulusun tümünü temsil eden bir örgüttür; geliri halkın ödediği vergilerle oluşur. Bu nedenle, “şirket yapıyor halk kullandıkça ödüyor, devlet para ödemiyor” türünden açıklamaların geçerliliği yoktur.

Ülkenin borcunu, ister devlet ödesin, ister dolaylı vergi olarak doğrudan halk ödesin; biçim ne olursa olsun sonuçta ödemeyi yapacak olan her zaman halktır. Bugün, halkın bir bölümü, kullanmadığı yollar ve köprülerle övünç duyuyor ama bu gerçeği bilmiyor. Nasıl bir yükün altına sokulduğunun farkında değil.

Bir Tünel İki Köprü

Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın Araç Geçiş Raporu’nda açıklanan veriler, köprü geçişlerindeki zararı ortaya koyuyor. Rapor; Yavuz Sultan Selim ve Orhangazi Köprüleri  ile Avrasya Tüneli’ndeki araba geçişlerinin, şirketlere verilen geçiş garantilerinin, büyük farklarla altında kaldığını gösteriyor.

Avrasya Tüneli’nde, günlük 68 bin araç geçiş garantisi verilmişken, ilk 5 ayda ortalama 34 bin geçiş olmuş. Geçmeyen günlük 34 bin aracın bedelini Hazine, yani halk ödeyecek.¹

Osmangazi Köprüsü’nde, günlük 40 bin araç geçiş garantisi verilmişken, günlük ortalama 14 bin araç geçişi olmuş. Geçmeyen günlük 26 bin aracın bedelini Hazine yani halk ödeyecek.²

Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nde, günlük 135 bin araç geçiş garantisi verilmişken, günlük ortalama 38 bin araç geçişi olmuş. Geçmeyen günlük 97 bin aracın bedelini Hazine yani halk ödeyecek.³

Uzmanlar, Mart 2017’de İhalesi yapılan Çanakkale Köprüsü’nün geçiş sayılarının, gerçekçi olmadığını ve bu köprülerden daha fazla açık vereceğini söylüyor.

Zarar

Avrasya Tüneli ile Orhangazi ve Yavuz Sultan Selim Köprülerinde; 2017’nin ilk 4,5 ayında, öngörülen araç geçiş sayısına ulaşılamadığı açıklandı. Bu nedenle, Hazine’nin geçmeyen araçlar için, yalnızca bu süre için, şirketlere 803 milyon TL ödeyeceği bildirildi. Geçişler bu biçimde sürerse (daha da azalacağı yönünde öngürüler vardır); yıl sonunda şirketlere 2 milyar 410 milyon TL ödenecektir. ⁴

Osmangazi Köprüsü’nün maliyetinin 2 milyar 355 milyon TL olduğu düşünülürse, fazladan ödenen bedelin büyüklüğü anlaşılacaktır. Açık olarak görülen, her yıl bir Osmangazi  Köprüsü fazladan şirketlere ödenecektir. Zarar böyle devam ederse, 15 yıl olan kullanım süresince 15 yeni köprü yapmış gibi ödeme yapacağız. Bir başka deyişle, 15 yeni köprü yaptıracak parayı, hiçbir karşılık almadan yabacı ortaklı şirkerlere ödeyeceğiz. Köprüyü kullanan halkın ödeyeceği geçiş ücreti bunun dışındadır. Bir de onu ödeyeceğiz.

Recep Tayyip Erdoğan; “köprü karşıtları karşılarında beni bulur”⁵ diyor ama bu “korkutucu”!  söylem, acı gerçeği değiştirmiyor. Türkiye, yap-işlet-devret’lerle altından kalkması olanaksız bir yükün altına girmiş durumda.

Başka Yap-İşlet-Devret’ler

Devletin almadığı hizmete karşı bedel ödemesi, İstanbul’a su sağlayacak Yuvacık Barajı’yla başladı. Hazine garantisi nedeniyle devlet, almadığı suyun bedeli olarak şirkete yılda 220 milyon dolar ödüyor. Bu ödeme 13 yıl sürecek.⁶

Benzer durum doğalgazda yaşandı. Devlet, almayı taahhüt etmesine karşın kullanmadığı doğalgaz için Rusya, İran ve Azerbaycan’a üç yılda 2 milyar 999 milyon lira ödedi.⁷

Ankara Esenboğa, Milas-Bodrum ve Zafer Bölgesel Havalimanı’nda garanti edilen yolcu sayılarına ulaşılamadığı için, işletmeci şirketlere bu güne dek 37,9 Milyon Euro ödeme yapıldı.⁸

DİPNOTLAR

1       “Osmangazi Köprüsü’nde Devletin Zararları Büyüyor”, www.birgun.net

2       a.g.g.

3       a.g.g.

4       a.g.g.

5       “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan: Karşısında beni bulur”, www.hurriyet.com.tr

6       “İSKİ’den Yuvacık Barajı’nın İçyüzü” m.haber7.com

7       “Alınmayan Gaza 2,99 Milyar Lira Ödendi”, www.m.haber7.com

8       “Yap, İşlet, Zarar Et; Devlet Ödesin”  www.gazeteport.com