SÜMERBANK; BİR CUMHURİYET DESTANI

Sümerbank, sözcüğün gerçek anlamıyla, Anadolu’nun paçavralar içindeki çilekeş halkını giydirdi, çıplak ayağını çamurdan kurtardı. Yoksul insanların giyim kuşamını, çocuklarının bayramlıklarını, okul çantalarını, defter kalemini sağladı. Orduya postal, kaput üretti. Memura takım elbiselik yün kumaş verdi. Bunlarla yetinmedi. Tuğla, kiremit, sunta fabrikaları açtı. Demir-çelik tesisleri, çimento fabrikaları, kâğıt ve selüloz tesisleri kurdu. Sümerbank, yalnızca ekonomik bir yatırım değil, toplumsal ve kültürel bir tasarımdı. Bu yatırımlara, ‘Atatürk’ün Sosyal Fabrika Projesi’ adı verilmişti.

Düş gibi

Adını Atatürk’ün verdiği Sümerbank, 1933 yılında kuruldu ve ilk fabrikasını 1935 yılında Adana’da açtı. Bu fabrika Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kamu yatırımıydı. Sonrakiler gibi, Sovyetler Birliği’nin teknik ve mali desteğiyle yapılmıştı. 8,5 Milyon lira kredi alınmış, bu kredi narenciye başta olmak üzere tarım ürünleri dışsatımıyla (ihracat) ödenmişti. Sümerbank, yalnızca ekonomik bir yatırım değil, toplumsal ve kültürel bir tasarımdı. Bu yatırımlara, ‘Atatürk’ün Sosyal Fabrika Projesi’ adı verilmişti.¹

Sümerbank’ın ana üretim dalı dokuma ve ayakkabıydı ama ülkenin ivedi gereksinim duyduğu çok geniş bir alanda üretim yaptı. Ülke kaynaklarına ve halkın birikimine dayanıyordu. Porselenden kırtasiyeye, tuğladan suntaya, halıdan palamut özüne (videla), demir-çelikten çimentoya, kâğıt ve selülozdan ipliğe, yapay deri ve köseleden kiremite dek, üretimin her çeşitini başarıyla gerçekleştirdi. Gereksinim duyduğu akçalı kaynağı, kendi bankası ‘Sümerbank’tan sağladı.

Sümerbank, kısa sürede 40 binden fazla çalışanı, 500’e yakın mağazası, 41 fabrika ve 43 banka şubesiyle Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu haline geldi. Varlığına el konup ortadan kaldırılmasaydı, ülkenin hemen tüm üretimini yapacak düzeye ulaşacaktı. Halkın malıydı. Ürettiğini ülkenin her yerine taşıyordu. Aracıları ortadan kaldırdığı için nitelikli ürünü halka ucuza veriyordu.²

Dokuma ve Ayakkabı

Yalnızca pamuklu dokumada, 18 çağdaş fabrikada 7387 dokuma tezgahı vardı. 24 594 işçi ve memur çalışıyordu. Yılda ortalama 276 milyon metre pamuklu dokuma ve 69 bin ton pamuk ipliği üretiliyordu. Fabrikalar, Anadolu’ya dengeli biçimde dağılmıştı. Adana, Adıyaman, Ereğli, Bakırköy (İstanbul), Bergama (İzmir), Antalya, Erzincan, Manisa, Malatya’da pamuklu dokuma sanayi; Adana, Nazilli, Kayseri, İzmir, Denizli’de Basma Sanayi ve İplik Fabrikaları vardı.

Yünlü Dokuma ve Halı Sanayisinde 534 tezgahı olan 5 çağdaş fabrikası vardı. Her yıl ortalama 8.824 ton yün ipliği, 7.6 milyon metre has yünlü üretiliyordu. Fabrikalarda 5.526 işçi ve memur çalışıyordu. Fabrikalar şunlardı: Defterdar (İstanbul), Bünyan (Kayseri), Isparta, Hereke (Kocaeli), Bursa (Merinos) Yünlü Sanayi Fabrikası. Ayrıca; Diyarbakır, Kayseri (Bünyan) Isparta ve Kocaeli’de (Hereke) Halı Sanayi İşletmeleri vardı. 1487 İşçi ve memurun çalıştığı bu 4 fabrikada; yılda 2194 ton halı, el ve makina halısı ipliği ve 560.000 metrekare halı üretiliyordu…

Deri ve Kundura Sanayinde; 3196 işçi ve memurun çalıştığı 5 fabrikada yılda ortalama 6.9 milyon ayakkabı, askeri bot yapılıyordu. Buna ek olarak, 750 ton kösele, 100 milyon dm kare vidala, 1200 ton suni kösele, 4 milyon metre sentetik deri ve 9000 ton valeks üretiliyordu. Fabrikalar; Beykoz (İstanbul), Van, (Sarıkamış), Çanakkale, Kars (Sarıkamış), Erzincan’da (Tercan) kurulmuştu.

Sanayi Dalları

Sümerbank, dokuma ve ayakkabıdan başka; Bartın Ateş Tuğla, Kütahya Seramik, Bolu Yapay Tahta (sunta), Bursa Sagem (Sümerbank Araştırma Geliştirme ve Eğitim Müessesesi), Bakırköy konfeksiyon, Tarsus Tekstil Boya, Salihli (Manisa) Palamut ve Valeks, Türkiye Yapağı ve Tiftik, Yıldız (İstanbul) Çini ve Porselen, Gemlik (Bursa) Suni İpek ve Viskos, Taşköprü (Kastamonu) Kendir fabrikalarını kurdu.

Katıldığı işletmeler ise şunlardı: Aydın Tekstil A.Ş., Balıkesir Pamuklu Dokuma San. A.Ş., SİDAŞ Sivas Dok. San A.Ş., Yifaş Yeşilyurt Tekstil San. A.Ş., Güney Sanayi İşl. A.Ş, Van Yün ipliği Sanayi A.Ş., Türkiye Gübre Sanayi A.Ş., Basf-Sümerbank Türkiye Kim. San. A.Ş., Türkiye Petrolleri A.O., SİFAŞ Sent. İpl. Fab. A.Ş., Soda Sanayi A.Ş., Türkiye Çimento Sanayi T.A.Ş., Kütahya Porselen Sanayi A.Ş., TUG-SAN Gemerek Tic. San. A.Ş., Ereğli Demir Çelik Fab. T.A.Ş. Mannesman-Sb. Bor. End. T.A.Ş., Kıbrıs Holding, GENTAŞ Gen. Met. San. A.Ş., Umumi Mağazalar T.A.Ş., GİMA, Güven Sigorta A.Ş., Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.

Bankacılık

Sümerbank’ın kendi bankası vardı ve adı ‘Sümerbank’tı. Bu bankanın yurtiçinde 29 kente yayılmış 44 şubesi ve 629 çalışanı bulunuyordu. Yan kuruluşları; Sümerbank Finans Grubu, Sümer Yatırım, Sümer Leasing, Sümer Factoring idi.

İştiraki olduğu Bankalar ise; T.C. Merkez Bankası, Türkiye Emlak Kredi Bankası, Türkiye Vakıflar Bankası, Türkiye Halk Bankası, Türk Ticaret Bankası, DESİYAB (Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası).³

Sümerbank; Bir Cumhuriyet Destan

Sümerbank, sözcüğün gerçek anlamıyla, Anadolu’nun paçavralar içindeki çilekeş halkını giydirdi, çıplak ayağını çamurdan kurtardı. Yoksul insanların giyim kuşamını, çocuklarının bayramlıklarını, okul çantalarını, defter kalemini sağladı. Orduya postal, kaput üretti. Memura takım elbiselik yün kumaş verdi. Bunlarla yetinmedi. Tuğla, kiremit, sunta fabrikaları açtı. Demir-çelik tesisleri, çimento fabrikaları, kâğıt ve selüloz tesisleri kurdu.

O denli başarılı oldu ki, emperyalizmi ciddi düzeyde rahatsız etti. Şimşekleri üzerine çekti. Batı’nın Anadolu üzerindeki hesaplarını kökünden bozuyordu. Türkiye’nin gereksinim duyduğu her alanda üretim yapıyor, çorak kalmış Anadolu’yu fabrikalarla donanıyordu. Halka bulunduğu yerde iş ve aş veriyor, iç göçü önlüyordu. Sermayesi, ham maddesi ve ürünüyle yerliydi. Üretmekle kalmıyor, üretim yapanlara katılarak destek veriyordu. Yurtdışına öğrenci yolluyor, çağdaş gelişmelerden geri kalmıyordu.

Anadolu’daki yenilgiyi sindiremeyip gözlerini bu topraklardan uzaklaştırmayanlar, uzun bir süre izlemekle yetinmek zorunda kaldılar; uygun zamanın gelmesini beklediler. Önce, işbirlikçi yetiştirip ülkenin aydınlarını ezdiler. İşbirlikçileri yönetime getirdiler. Dünya Bankası ve IMF’yi yolladılar. Ulusal varlıkları yok edecek programlar hazırlattılar. Kamu işletmelerini kapatacaksınız buyruğunu verdiler. Askeri işgalin bile yapamayacağı bir saldırganlıkla, binbir emekle yaratılan ulusal değerleri yok ettirdiler.

Turgut Özal’dan Kemal Unakıtan’a

‘Ben zengini severim’ diyen, Sümerbank’ı ‘komünist proje’ olarak gören Turgut Özal⁴, 1987 yılında Sümerbank’ı özelleştirme kararı aldı. Ancak, özelleştirmeye gücü yetmedi. Türkiye, henüz tam olarak teslim alınmamıştı. Biraz daha zaman gerekiyordu. Türkiye için ‘Son sosyalist devleti de yıktık’ diyen.⁵ Tansu Çiller, karanlık ilişkiler içinde koskoca Sümerbank’ı 103,4 milyon dolara adı mafyaya karışmış Hayyam Garipoğlu’na verdi. Garipoğlu’nun Malki cinayeti ve Türkbank skandalıyla ilişkilendirilmesi nedeniyle satış iptal oldu. Hakkında açılan ‘Sümerbank’ın kaynaklarını zimmetine geçirmek ve nitelikli dolandırıcılık’ davalarından mahkum oldu ve Sümerbank geri alındı.⁶

Sümerbank’ın yok edilmesi, eşi benzeri görülmemiş bir saldırganlıkla AKP yönetimi tarafından yapıldı. Maliye Bakanı Kemal Unakıtan, “Sümerbank’ı bitirdik, yakında tarihten siliniyor.. Satıyoruz satıyoruz bitmiyor, ne komünist ülkeymişiz” diye alaycı açıklamalar yapıyordu.⁷ Sümerbank’ı son fabrikasına dek yok ettiler ama onu tarihten silemediler. Kendilerini ‘vatan satıcı’ olarak tarihe geçirdiler.

DİPNOTLAR

1       http://www.soldefter.com/2017/04/27/komunist-bir-masaldi-sumerbank-anil-baba/

2       a.g.y.

3       https://isteataturk.com/g/icerik/Sumerbank/720

4       com.tr/2017/yazarlar/ege-cansen/ben-zenginleri-severim-1750288/ 

5       http://www.devrimgazetesi.com.tr/son-sosyalist-devleti-yikmak/

6       https://tr.m.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCmerbank

7       https://mobile.twitter.com/cavbella_84/status/1064320824629436418